Свод памятников истории и культуры Беларуси. Гомельская область

Збор помнiкау гicтoрыi i культуры Беларусi. Гомельская вобласць

Академия наук СССР
Министерство культуры СССР
Государственный комитет СССР по делам издательств, полиграфии и книжной торговли

Главный редакционный совет:

Б.Г. Ананикян, М.В. Анинис, Б.Н. Аракелян, М.В. Арзуманян, М.С. Асимов, 3.Н. Багиров, И.В. Батрагс, В.В. Беридзе, Б.Ю. Вайткявичюс, Б.Е. Бирюков, А.И. Ваницкий, И.Р. Глямжа, Дж.Б. Гулиев, И.А. Даудиш, У.Дж. Джанибеков, Р.В. Зарин, Н.С. Ибрагимов, Е.В. Зайцев (председатель), В.Ю. Каралюн, С.Ш. Кинцурашвили, М.К. Козыбаев, Г.Д. Комков, Ю.Ю. Кондуфор, М.П. Котовская, К.С. Крюков, В.К. Линдсалу, Д.С. Лихачев, О.Д. Лордки-Папидзе, В.А. Маамяги, А.М. Мамилиев, Г.И. Марин, С.В. Марцелев, С.Ш. Мирзошоев, И.Р. Мосс, А.А. Небензя (заместитель председателя), М.А. Орлик, С.Г. Петров, М.М. Пожарскас, С.П. Родионов, А.А. Росляков, Б.А. Рыбаков, У.К. Садыкова, Т.С. Сарбанов, Р.А. Сафаров, В.В. Седов, А.Ф. Серебряков, А.С. Стамов, А.Б. Стерлигов, С.Т. Табы-Шалиев, С.Л. Тихвинский (заместитель председателя), Ю.А. Тихонов (учёный секретарь), П.Т. Тронько, Б.А. Тулеибаев, Д.Т. Урсул, И.П. Ховратович, Е.X. Ходжаев, С.С. Хромов, X.Ш. Шарипов, Р.Я. Шармайтис, О.А. Швидковский, М.В. Шишигин, А.И. Шкурко, Э.Ю. Юсупов, В.Н. Яцко.

ББК 63.3.(2Б) 3 41

Збор помнiкау гicтoрыi i культуры Беларусi. Гомельская вобласць / АН БССР, Iн-т мастацтвазнауства, этнаграфii i фальклору; Рэд. кал.: С. В. Марцэлеў (гал. рэд.) i iнш.— Мн.: Беларус. Сав. Энцыклапедыя, 1985.—383 с., iл.

У пер.: 8 р. 40 к.

ББК 63.3. (2Б)
© Выдавецтва «Беларуская Савецкая Энцыклапедыя» імя Петруся Броўкі, 1985.

ПРЕДИСЛОВИЕ

Издание «Свода памятников истории и культуры Беларуси», которое является частью Свода памятников истории и культуры народов СССР, — конкретное осуществление положений Конституции СССР и Конституции БССР об охране памятников и других культурных ценностей, закона СССР «Об охране и использовании памятников истории и культуры» и соответствующего Закона Белорусской ССР. «Свод памятников истории и культуры Беларуси» — официальный документ, который включает памятники, что взято или должны быть взят над государственную охрану.

Предлагаемый читателю том Свода памятников истории и культуры Гомельская обл. составлен на основе научного обследования памятников, изучения первоисточников и литературы о времени, событиях и людях, которым они посвящены.

В этом томе рассказывается о памятниках истории, археологии, архитектуры и монументального искусства Гомельской области. Их типологическое разнообразие обогащалось и умножалось на протяжении веков в зависимости от многих обстоятельств, в т. ч. от природно-климатических условий, национальных особенностей, важных исторических событий, которые происходили на этой территории. Памятники истории и культуры народа воплощают творческую мнению разных поколений, их способности и талант. Совокупность очень ценных, очень ярких и так называемых ординарных памятников отражает самые разные стороны жизни народа не только этого района, но и сопредельных территорий, показывает нерушимую связь исторической судьбы белорусского народа с судьбой всей нашей многонациональной страны.

Значительное внимание уделяется в книге памятникам советского периода. В томе широко представлены памятники, отражающие борьбу за Советскую власть. Отдельное место занимают памятники, посвященные героическим подвигам советских людей в Великую Отечественную войну. Многие из них по своему историческому значению и художественном исполнении имеют большую ценность.

В том включены только недвижимые памятники, в их числе:

— памятники археологии — остатки древних поселений, стоянки, городища, поселения и города, древние памятники производственно-трудовой деятельности человека, могильники, подмогильные и ритуальные сооружения;

— памятники истории — памятники производственной (трудовой) деятельности людей различных исторических формаций, памятные места и памятники, связанные с государственным строительством, с отражением классовой борьбы и борьбы за социальное и национальное освобождение, за независимость, с защитой социалистического Отечества, развитием культуры, науки, искусства;

— памятники архитектуры — градостроительное искусство, жилищное, гражданская и культовая архитектура, памятники военно-оборонительного зодчества, промышленной архитектуры, инженерного и садово-паркового искусства, архитектурные монументы;

— памятники монументального и монументально-декоративного искусства — монументальная скульптура, монументальная живопись, произведения декоративного искусства.

В издание включены все уцелевшие памятники архитектуры со времён древности до середины 19 в., наиболее характерные для 2-й половины 19 — начала 20 в., довоенного советского периода (1917-41 гг.), лучшие архитектурные сооружения послевоенного времени (1950-80-е годы), которые отражают достижения в промышленном, жилищном, общественном и современном сельском строительстве. В издание не включены памятники истории, архитектуры и искусства, которые не сохранились. Они рассматриваются только при общей характеристике развития культуры области, города или определенного архитектурного комплекса.

Каждому памятнику посвящена статья, в которой дана характеристика его исторических и художественных ценностей. Многие артикулы проиллюстрированы фотографиями, чертежами, схемами, картами. Том имеет указатели — именной, географический, хронологический, а также перечень библиотек, музеев, архивов области с кратким описанием их фондов.

Систематизация памятников в томе проведена по территориальному принципу — материал располагается по районам (в алфавитном порядке их названий). Как самостоятельная территориальная единица выделяется в областной центр, сведения о котором помещены в начале тома. Внутри района первыми рассматриваются материалы об административном центре, а потом о памятниках других населенных пунктах (в алфавитном порядке). Статьи про памятники одного населенного пункта подаются в алфавитном порядке названий памятников.

Даты, относящиеся к истории дореволюционной России до февраля 1917 г., даются обычно в старом стиле; с 27 февраля (12 марта) 1917 г. и до принятия нового стиля с 14 февраля (1 февраля старого стиля) 1918 г. даются в двух стилях — старом и новом (последний дается в скобках). Даты начиная с 14 февраля (1 февраля старого стиля) 1918 г. даются по новому календарному стилю.

Том подготовлен сектором Свода памятников истории и культуры Беларуси Института искусствоведения, этнографии и фольклора АН БССР. Научное описание памятников археологии сделано Отделом археологии Института истории АН БССР. Ряд статей написано авторами других учреждений науки и культуры. В подготовке к изданию тома, дополнения и уточнения сведений о памятники и научном редактировании материалов Сбора принимали участие сотрудники издательства «Белорусская Советская Энциклопедия» имени Петруся Бровки.

Институт искусствоведения, этнографии и фольклора АН БССР и издательство «Белорусская Советская Энциклопедия» имени Петруся Бровки выражают глубокую признательность партийным и советским органам Гомельской области, активистам Белорусского общества охраны памятников истории и культуры, представителям научной общественности республики за помощь консультациями, советами и рецензирование рукописей.

ПРАДМОВА

Выданне «Збору помнікаў гісторыі і культуры Беларусі», якое з’яўляецца часткай Збору помнікаў гісторыі і культуры народаў СССР, — канкрэтнае ажыццяўленне палажэнняў Канстытуцыі СССР і Канстытуцыі БССР аб ахове помнікаў і іншых культурных каштоўнасцей, закона СССР «Аб ахове і выкарыстанні помнікаў гісторыі і культуры» і адпаведнага Закона Беларускай ССР. «Збор помнікаў гісторыі і культуры Беларусі» — афіцыйны дакумент, які ўключае помнікі, што ўзяты або павінны быць узяты над дзяржаўную ахову.

Прапануемы чытачу том Збору помнікаў гісторыі і культуры Гомельская вобл. складзены на аснове навуковага абследавання помнікаў, вывучэння першакрыніц і літаратуры аб часе, падзеях і людзях, якім яны прысвечапы.

У гэтым томе расказваецца пра помнікі гісторыі, археалогіі, архітэктуры і манументальнага мастацтва Гомельскай вобл. Іх тыпалагічная разнастайпасць узбагачалася і памнажалася на працягу стагоддзяў у залежнасці ад многіх абставін, у т. л. ад прыродна-кліматычных умоў, нацыянальных асаблівасцей, важных гістарычных падзей, якія адбываліся на гэтай тэрыторыі. Помнікі гісторыі і культуры народа ўвасабляюць творчую думку розных пакаленняў, іх здольнасці і талент. Сукупнасць вельмі каштоўных, надзвычай яркіх і так званых ардынарных помнікаў адлюстроўвае самыя розныя бакі жыцця народа не толькі гэтага рэгіёна, але і сумежных тэрыторый, паказвае непарушную сувязь гістарычнага лёсу беларускага народа з лёсам усёй нашай шматнацыянальнай краіны.

Значная ўвага аддаецца ў кнізе помнікам савецкага перыяду. У томе шырока прадстаўлены помнікі, якія адлюстроўваюць барацьбу за Савецкую ўладу. Асобнае месца займаюць помнікі, прысвечаныя гераічным подзвігам савецкіх людзей у Вялікую Айчынную вайну. Многія з іх па сваім гістарычным значэнні і мастацкім выкананні маюць вялікую каштоўнасць.

У том уключапы толькі нерухомыя помнікі, у іх ліку:

— помнікі археалогіі — рэшткі старажытных паселішчаў, стаянкі, гарадзішчы, селішчы і гарады, старажытныя помнікі вытворча-працоўнай дзеінасці чалавека, могільнікі, падмагільныя і рытуальныя збудаванні;

— помнікі гісторыі — помнікі вытворчай (працоўнай) дзейнасці людзей розных гістарычных фармацый, памятныя месцы і помнікі, звязаныя з дзяржаўным будаўніцтвам, з адлюстраваннем класавай барацьбы і барацьбы за сацыяльнае і нацыянальнае вызваленне, за незалежнасць, з абаронай сацыялістычнай Айчыны, развіццём культуры, навукі, мастацтва;

— помнікі архітэктуры — горадабудаўнічае мастацтва, жыллёвая, грамадзянская і культавая архітэктура, помнікі ваенна-абарончага дойлідства, прамысловай архітэктуры, інжынернага і садова-паркавага мастацтва, архітэктурныя манументы;

— помнікі манументальнага і манументальна-дэкаратыўнага мастацтва — манументальная скульптура, манументальны жывапіс, творы дэкаратыўнага мастацтва.

У выданне ўключаны ўсе ўцалелыя помнікі архітэктуры з часоў старажытнасці да сярэдзіны 19 ст., найбольш характэрныя для 2-й палавіны 19 — пачатку 20 ст., даваеннага савецкага перыяду (1917—41 гг.), найлепшыя архітэктурныя збудаванні пасляваеннага часу (1950—80-я гады), якія адлюстроўваюць дасягненні ў прамысловым, жыллёвым, грамадскім і сучасным сельскім будаўніцтве. У выданне не ўключаны помнікі гісторыі, архітэктуры і мастацтва, якія не захаваліся. Яны разглядаюцца толькі пры агульнай характарыстыцы развіцця культуры вобласці, горада ці пэўнага архітэктурнага комплексу.

Кожнаму помніку прысвечаны артыкул, у якім дадзена характарыстыка яго гістарычных і мастацкіх каштоўнасцей. Многія артикулы праілюстраваны фотаздымкамі, чарцяжамі, схемамі, картамi. Том мае паказальнікі — імянны, геаграфічны, храналагічны, а таксама пералік бібліятэк, музеяў, архіваў вобласці з кароткім апісаннем іх фондаў.

Сістэматызацыя помнікаў у томе праведзена паводле тэрытарыяльнага прынцыпу — матэрыял размяшчаецца па раёнах (у алфавітным парадку іх назваў). Як самастойная тэрытарыяльная адзінка вылучаецца абласны цэнтр, звесткі пра які змешчаны ў пачатку тома. Унутры раёна першымі разглядаюцца матэрыялы пра адміністрацыйны цэнтр, а потым пра помнікі іншых населеных пунктаў (у алфавітным парадку). Артыкулы пра помнікі аднаго населенага пупкта падаюцца ў алфавітным парадку назваў помнікаў.

Даты, якія адносяцца да гісторыі дарэвалюцыйнай Расіі да лютага 1917 г., даюцца звычайна ў старым стылі; з 27 лютага (12 сакавіка) 1917 г. і да прыняцця новага стылю з 14 лютага (1 лютага старога стылю) 1918 г. даюцца ў двух стылях — старым і новым (апошні даецца ў дужках). Даты пачыпаючы з 14 лютага (1 лютага старога стылю) 1918 г. даюцца па новым каляндарным стылі.

Том падрыхтаваны сектарам Збору помнікаў гісторыі і культуры Беларусі Інстытута мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклору АН БССР. Навуковае апісанне помнікаў археалогіі зроблена Аддзелам археалогіі Інстытута гісторыі АН БССР. Шэраг артыкулаў напісаны аўтарамі іншых устаноў навукі і культуры. У падрыхтоўцы да выдання тома, дапаўненні і ўдакладненні звестак пра помнікі і навуковым рэдагаванні матэрыялаў Збору прымалі ўдзел супрацоўнікі выдавецтва «Беларуская Савецкая Энцыклапедыя» імя Петруся Броўкі.

Інстытут мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклору АН БССР і выдавецтва «Беларуская Савецкая Энцыклапедыя» імя Петруся Броўкі выказваюць глыбокую ўдзячнасць партыйным і савецкім органам Гомельскай вобласці, актывістам Беларускага таварыства аховы помнікаў гісторыі і культуры, прадстаўнікам навуковай грамадскасці рэспублікі за данамогу кансультацыямі, парадамі і рэцэнзаваннем рукапісаў.